Người ta bảo “của rẻ là của ôi”, nhưng nhà ở xã hội thì không, vì càng để lâu, càng… đắt đỏ! Chỉ sau vài năm, nhiều căn hộ NOXH đã có giá nhảy vọt như cổ phiếu “phím hàng” – và câu chuyện đằng sau những cú tăng giá đó thì không còn vui như tên gọi.

Điều này đang gây nên một làn sóng bức xúc trong dư luận, đặc biệt là những người thu nhập thấp, những người đúng đối tượng nhưng vẫn “không với nổi” căn nhà gọi là “xã hội”.

Từ chính sách nhân văn đến thực tế... méo mó

Về lý thuyết, NOXH là một chính sách cực kỳ nhân văn: hỗ trợ người thu nhập thấp, công nhân, cán bộ, người yếu thế trong xã hội có nơi an cư lạc nghiệp với mức giá ưu đãi. Những dự án này thường được Nhà nước hỗ trợ giảm thuế, giảm tiền sử dụng đất, lãi suất vay ưu đãi, thậm chí có nơi được bù giá hạ tầng.

Thế nhưng, điều trớ trêu là, ngay khi đủ điều kiện chuyển nhượng (sau 5 năm hoặc theo quy định cụ thể), không ít căn NOXH được rao bán lại với mức giá gấp rưỡi, gấp đôi, thậm chí không khác gì căn hộ thương mại bình dân. Có nơi, giá bán lại lên tới 35–40 triệu/m² – trong khi giá gốc ban đầu chỉ 15–20 triệu/m².

Người mua nhà sẽ cùng điểm qua giá của 1 loạt dự án nhà ở xã hội đang được rao bán trên thị trường:

• Dự án nhà ở xã hội ở Kiến Hưng (Hà Đông) vào thời điểm mở bán có mức giá chỉ khoảng 14 triệu đồng/m2 thì hiện tại, giá chào bán đang dao động 48-57 triệu đồng/m2.
• Dự án dự án nhà ở xã hội The Vesta Phú Lãm (Hà Đông), giá mở bán chỉ khoảng 15 triệu đồng/m2 thì ở thời điểm hiện tại, giá chào bán hiện tai đang dao động 48-55 triệu đồng/m2.
• Dự án nhà ở xã hội Ecohome 3 được mở bán năm 2019 có giá giao dịch là 15-17 triệu đồng/m2. Đến thời điểm hiện tại, các căn hộ tại dự án này được giao dịch ở mức 53-63 triệu đồng/m2.
• Dự án nhà ở xã hội IEC Residences Tứ Hiệp giá cũng tăng từ 16-17 triệu đồng/m2 lên mức 48-55 triệu đồng/m2.
• Nhà ở xã hội Đồng Mô (quận Hoàng Mai, Hà Nội) giá chào bán thời điểm mở bán lần đầu chỉ 14-15 triệu đồng/m2 nhưng giá rao bán các căn hộ khoảng 56-60 triệu đồng/m2.
• Nhà ở xã hội Rice City Linh Đàm (Hoàng Mai, Hà Nội) cũng tăng từ 13-15 triệu đồng/m2, lên mức 55-65 triệu đồng/m2.

(*Số liệu từ khảo sát của Batdongsan.com.vn)

Câu hỏi đặt ra: Liệu đây có còn là nhà ở xã hội? Hay đã trở thành công cụ đầu cơ hợp pháp được “trá hình”?

Khi NOXH bị biến thành hàng hóa đầu cơ, một thực tế xảy ra: những người thật sự cần không mua nổi. Còn những người có khả năng xoay vòng tài chính, thậm chí mua không phải để ở mà để chờ thời cơ bán lại, lại đang “hưởng lợi kép” từ chính sách.

Điều này không chỉ làm méo mó mục tiêu ban đầu của chính sách NOXH, mà còn góp phần đẩy giá bất động sản lên cao. Khi người có nhu cầu thật sự phải “đấu giá ngầm” với các nhà đầu tư ẩn danh, thị trường sẽ biến dạng. Và người thiệt thòi luôn là nhóm thu nhập thấp.

Chính sách vẫn còn lỗ hổng

Hiện nay, quy định về việc chuyển nhượng NOXH vẫn còn nhiều “kẽ hở”. Dù có yêu cầu phải đủ 5 năm mới được bán, hoặc bán lại cho người đủ điều kiện, nhưng trên thực tế việc kiểm soát không dễ dàng. Các giao dịch ngầm, bán giấy tay, hoặc hợp đồng uỷ quyền công chứng lách luật… vẫn đang âm thầm diễn ra.

Nhiều người mua ban đầu chưa từng dọn vào ở, căn hộ vẫn trống, nhưng sau 5 năm “làm thủ tục đầy đủ” để hợp pháp hóa việc bán lại. Và chỉ trong một đêm, căn hộ “xã hội” lột xác thành “nhà thương mại cao cấp phiên bản giới hạn”.

Khi NOXH bị sang tay dễ dàng, tức là khâu giám sát đang lỏng lẻo.

Cần làm gì để đưa nhà ở xã hội về đúng vị trí?

1.Rà soát lại toàn bộ các dự án NOXH, công khai danh sách người mua, và có cơ chế hậu kiểm thực tế việc sử dụng (có ở thật không, có cho thuê không).

2.Xây dựng cơ chế chuyển nhượng đặc biệt: Người bán phải bán lại cho đối tượng thuộc diện mua NOXH, và giá chuyển nhượng cần được kiểm soát, không vượt quá mức tăng giá theo khung nhà nước, tránh hiện tượng “đội giá phá nóc”.

3.Xử phạt nghiêm các hành vi mua bán lách luật, môi giới bất động sản chào bán NOXH sai quy định, hoặc người dùng giấy tờ giả để mua NOXH.

4.Cân nhắc chính sách thuê dài hạn thay vì bán đứt: NOXH nên được định hướng là nơi ở ổn định lâu dài, không phải sản phẩm kinh doanh. Mô hình thuê, thuê mua có thể là lời giải để chặn đứng tình trạng đầu cơ.

Khi NOXH bị thị trường hoá và biến thành công cụ đầu cơ, chúng ta đã đánh mất đi tinh thần “xã hội” trong chính sách. Nhà ở xã hội không thể là nơi “người giàu giả nghèo để trục lợi” hay “người thật sự khó khăn nhìn ngậm ngùi đứng ngoài cuộc”.

Nếu không siết lại, rất có thể vài năm nữa, chúng ta sẽ có một thị trường NOXH “như thật nhưng toàn là giả”, nơi lợi ích đi chệch khỏi người cần, và chỉ phục vụ cho những ai đủ khôn ngoan để lách luật.

Nhà ở xã hội phải vì xã hội, không thể là công cụ để làm giàu trong im lặng.